Uzun bir zamandır izlediğim tüm filmlerin bir listesini tutuyordum. Elimden geldiğince izlerken neler hissettiğimi yorumlamaya çalışıyor, puan veriyorum. Bu beni hem mutlu eden güzel bir hobiye dönüştü hem de daha öncesinde düşünmediğim şeyleri düşündürmeye başladı. Belli bir zaman sonra tuttuğum listenin kâğıtlara yazarken zorladığını ve çok fazla zamanımı aldığını fark ettim. Bunun için gayet güzel bir uygulama olan Letterboxd’ı kullanmaya başladım. Zamanımın çoğunu orada geçiriyor olabilirim. Yine bir gün orada zaman geçirirken bu listeleme olayını müzikler, diziler ve kitaplar içinde yapmaya karar verdim.
En kolayı kitaplar olduğu için onu seçtim. Yaşım pek de büyük olmadığından en yakın zaman dilimi olan lise yıllarımda okuduğum kitaplardan başlamaya karar verdim. Bunları bulmak kolay olacaktı. Peki ya ilkokul ve ortaokul? Hafızama bir anda nereden geldiğini bilmediğim travmatik içerikli kitaplar doldu. Diyet, Kaşağı ve daha niceleri… Bize küçükken neler okutmuşlardı? Bunlar gerçekten ilkokula giden bir çocuğun okuması gereken kitaplar mıydı? İçlerinde bazıları resimlendirilmiş versiyonlarıyla birlikte hem de. Hemen 100 Temel Eser listesini açtım ve araştırmaya başladım.
İlk olarak 2004 (ortaöğretim) ve 2005 (ilköğretim) yıllarında çıkarılan ve çocuklara kendi dillerini sevdirmeyi, boş zamanlarını kaliteli geçirmeyi amaçlayan bir proje olarak başlatıldığını gördüm. İlköğretim ve ortaöğretim olmak üzere iki listeden oluşturulmuştu. 2018 yılı itibari ile de kaldırıldığını öğrendim. Birkaç kitap hariç hiçbir şekilde değiştirilmemiş ve güncellenmemişti. 14 senede dünya bu kadar çabuk değişirken bu listenin aynı kalması komik bir durumdu. Eğitimcilerin böylesi bir durumu ihmal etmeleri hiç doğru gelmedi bana. Açıkçası insan bu kadar sene boyunca neredeydiniz diyor ama bu projenin bitirilmesinden de mutluluk duymadığımı söyleyemeyeceğim.
Her ne kadar kaldırılmış olsa da kitapçılarda hala daha 100 Temel Eser adı altında çocuklara satılmaya yönelik reklamlar duruyor. Konu hakkında bilgisi olmayan “Zaten 100 Temel Eseri Millî Eğitim Bakanlığı yayınlamadı mı? İçinde sakıncalı ne olabilir ki?” diyerek almaya devam ediyor. Ben de bundan yola çıkarak çocuklara ne tür içerikler okutulduğunu ve 21. yüzyılda dünya değişmişken hala daha eski ve yanlış kavramların çocuklara dayatıldığını göstermek istedim. Cinsiyetçi, ırkçı, ideoloji aşılayan, şiddet ögeleri barındıran bu kitaplar henüz doğru ve yanlış kavramının ayrımını yapmayı yeni öğrenen bir çocuk için pek de olumlu örnekler barındırmamaktadır.
Örnek olarak Altın Işık adlı kitap listede yer alıyordu. Ziya Gökalp’in yazmış olduğu halk hikâyelerinden oluşan bir kitaptır. İlk hikâye olan Keloğlan, babasının ikinci oğludur. Maddi ve manevi destek göremeyen Keloğlan 12 yaşına kadar çalışır ve kendi parasını kendisi kazanır. Kitapta bu olay için yazar ‘o artık tam bir erkek’ olmuştu ifadesini geçirir. Cinsiyetçi ifadeler bulunduğunu söylemiştim. İlk akla gelen kadınlara yönelik bir aşağılama veya şiddet olayı beklense de küçük bir erkek çocuğunun parayı kendi kazanmak zorunda kalmasını tam bir erkek olmak ifadesiyle açıklamak da cinsiyetçiliktir. Erkeklere yönelik atfedilen yaşı kaç olursa olsun çalışmak ve aileyi geçindirmek görevinin erkekliğin gururu olması küçük bir çocuğun toplumsal cinsiyet rolleri gibi bir konuyu kafasında yanlış canlandırmasına yol açmaktadır.
Üstelik okurken birçok yazarın kullandıkları dilin yalın değil süslü ve ağdalı bir anlatımı olduğu için anlaşılmasını da zor kılmaktadır. Günümüzde kullanılmayan birçok kelime bulunduğunu tespit ettim.
Bu kısımda sizlere bir notum bulunmaktadır.
Birincisi hiçbir esere ve yazarın şahsına kötüler nitelikte sözler sarf etmek değildir amacım. Eserlerin dönemin koşullarına göre değerlendirilmesi taraftarıyım fakat şöyle bir konu var ki her kitabın her yaş aralığındaki insan tarafından okunabileceği anlamına gelmemektedir. Bununla ilgili olarak pedagog ve çocuk yazarı kimliği altındaki birkaç kişinin yazısını okudum. “6-8 yaş aralığındaki çocukların okuması gereken kitaplarda yabancı sözcüklerin bulunmaması, yalın bir dil kullanılması, resimli ve kısa olması tavsiye edilmektedir.”
“8-12 yaş aralığına uygun kitaplarda mesaj kaygısı güdülmeden, çocuğa salt bilgi yerine düşündürmek üzerine kurulu bir konu seçilmedir.”
Yazarların kitaplarında maalesef bu kurallara pek de uyulmadığını görüyorum. Sebebini sizlere söyleyeyim. Yaş aralığı olarak lise ve daha üst yaşlara yazılmış olan bu kitapların çocuklara uyarlanmış olması ile alakalıdır. Çocuk kitabı yazmak özen isteyen bir iştir. Bir kitabı uyarlamanın hem esere hem de okuyana katkıda bulunmadığına inanıyorum. Bence hali hazırda yazılmış kitapları uyarlamakla uğraşmak yerine yenileri ve daha niteliklileri yazılabilirdi.
Diyeceğim o ki lütfen eserleri gözden çıkartmak ve yasak getirmek yerine çocuğunuzun yaş aralığına göre uygun kitap seçiniz. Çocuğun bunu kavrayabilecek ve doğru ile yanlış ayrımı yapabilecek olup olmadığına bakmanızı tavsiye ederim. Bununla ilgili olarak Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası (Eğitim Sen) platformunun yayınlamış olduğu bir kitap listesini de gördüm. 100 Temel eserin içindeki bazı öğelerinden benim gibi rahatsız olup yeni ve güzel bir kitap listesi yaptıklarını duyurmuşlar. Henüz okuma ve değerlendirme fırsatım olmadı ama farklı bir alternatife yönelmek isteyenlere bir göz atmasını tavsiye ederim. Aynı zamanda onların da 100 Temel Eserin rahatsız edici bazı kısımlarla ilgili hazırladıkları bir yazı var, onu da okumak isterseniz bakabilirsiniz.
Eğitim Sen’den farklı olarak 100 Temel Eser listesinin ilköğretim için yazılmış olan her bir kitabı tek tek inceleyip sizlere kendi gözümle ve daha öncesinde ben de bunları okumuş bir çocuk olarak neler hissettiğimi ve düşündüğümü anlatacağım. Dilerim bu seriyi beğenirsiniz. Şimdiden iyi okumalar dilerim.
Bir sonraki incelemede görüşmek dileği ile…
Kaynakça:
https://www.cocukvegenc.com/cocuk-kitaplari/
Eğitim Sen 100 Temel Eser Niçin Temel Eser Değil?
http://egitimsen.org.tr/wp-content/uploads/2016/03/100-Temel-Eser.pdf
Eğitim Sen Çocuk Kitapları Listesi
https://egitimsen.org.tr/ilkogretim-cocuk-edebiyati-kitap-katalogu/